Kluczowymi czynnikami, które wpływają na zdrowie człowieka są m.in.: sposób odżywiania, aktywność fizyczna, palenie papierosów oraz spożywanie alkoholu. W 2020 r. Komisja Europejska zapowiedziała, że w ramach wdrożenia strategii „od pola do stołu” będzie szukać możliwości ułatwienia przechodzenia konsumentom na zdrowszą dietę.

Komisja wskazała, że przekazywanie jasnych informacji, które ułatwiają konsumentom wybór zdrowej i zrównoważonej diety, przyniesie korzyści dla ich zdrowia i jakości życia oraz ograniczy koszty związane ze zdrowiem. Mając na względzie fakt, że konsumenci są coraz bardziej świadomi problemów zdrowotnych związanych ze spożywaniem cukrów, Komisja  dokonała przeglądu przepisów dotyczących stosowania oświadczeń odnośnie do cukrów w sokach owocowych. W wyniku tych prac wprowadzono możliwość stosowania przez producentów na etykietach informacji o obecności w sokach naturalnie występujących cukrów.

Zalecenia zdrowego żywienia i znakowanie produktów spożywczych

Wyniki licznych badań naukowych wskazują, że zdrowie człowieka zależy m.in. od sposobu odżywiania. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że stosowanie zdrowej diety, stanowi jeden z  głównych czynników wpływających na  zapobieganie chorobom niezakaźnym, w tym m.in. chorobom układu sercowo-naczyniowego, nadciśnieniu, cukrzycy oraz chorobom nowotworowym (1). Zgodnie z zaleceniami opracowywanymi przez ekspertów w zakresie zdrowego żywienia, należy dążyć do zwiększania w codziennej diecie udziału błonnika, jak i ograniczania spożycia składników niekorzystnych dla zdrowia, np. tłuszczów nasyconych i cukru (2).

Zgodnie z celami określonymi w komunikacie Komisji Europejski z 2019 r. dotyczącym „Zielonego Ładu”, w 2020 r. Komisja przyjęła komunikat dotyczący strategii „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego. Strategia ta ma na celu wprowadzenie środków na rzecz zdrowszego i bardziej zrównoważonego systemu żywnościowego w Unii Europejskiej. Komisja stwierdziła, że przekazywanie jasnych informacji konsumentom przyniesie korzyści dla ich zdrowia i jakości życia oraz ograniczy koszty związane ze zdrowiem. Ponadto celem Komisji jest zachęcanie do zmiany składu środków spożywczych m.in. o wysokiej zawartości cukrów, co również ma ułatwić konsumentom przechodzenie na zdrową i zrównoważoną dietę (3, 4). 

Zmiany w zakresie znakowania soków owocowych

W 2024 r. wprowadzono zmiany w przepisach unijnych dotyczących soków owocowych, tzw. soków 100%. Jako uzasadnienie do tych zmian Komisja podała, że należy dokonać przeglądu przepisów dotyczących stosowania oświadczeń odnośnie do cukrów w sokach owocowych, aby umożliwić konsumentom podejmowanie świadomych decyzji.

Wprowadzone w 2001 r. przepisy unijne ustanawiające zasadnicze wymogi dotyczące produkcji, składu i etykietowania soków owocowych zezwalały na dodawanie do tego typu produktów cukru. W 2012 r. wprowadzono przepisy, zgodnie z którymi cukier nie mógł być dłużej dodawany do soków owocowych. Jednocześnie w celu poinformowania konsumentów o tej zmianie, przepisy te wprowadziły zezwolenie dla branży soków owocowych na stosowanie przez jeden rok na opakowaniach soków owocowych oświadczenia informującego, że żadne soki owocowe nie zawierają dodatku cukrów. Informacja ta miała umożliwić konsumentom natychmiastowe i wyraźne odróżnienie soków owocowych (niezawierających dodanego cukru) od innych, podobnych napojów owocowych, z dodatkiem cukru (5). Jak jednak wskazuje obecnie Komisja, ten krótki okres okazał się niewystarczający, aby skutecznie poinformować konsumentów o wprowadzonych zmianach. Co więcej, po ukończeniu okresu, w którym producenci mogli komunikować brak dodanego cukru w sokach owocowych, nadal istniała prawna możliwość zamieszczania oświadczenia o braku dodatku cukru na produktach typu nektary, czy napoje owocowe, pod warunkiem, że nie dodano do nich ani cukru, ani żadnych substancji słodzących (6). Komisja uznała, że w rezultacie zarówno dla części konsumentów, jak i pracowników medycznych wciąż nie jest jasne, że w przeciwieństwie do nektarów owocowych, soki owocowe nie mogą zawierać dodatku cukrów. Zdaniem Komisji mogło to wprowadzić konsumentów w błąd, ponieważ w przypadku dokonywania wyboru spośród kilku produktów o identycznym lub bardzo podobnym składzie odżywczym – preferowany byłby produkt opatrzony oświadczeniem żywieniowym.

W związku z powyższym, Komisja podjęła decyzję o wprowadzeniu możliwości dobrowolnego stosowania przez producentów soków stwierdzenia informującego konsumentów, że soki owocowe zawierają wyłącznie naturalnie występujące cukry. Wprowadzenie takiego stwierdzenia dostarcza konsumentom prawdziwych i poprawnych informacji, co jest zgodne z celami polegającymi na informowaniu ich o właściwościach odżywczych produktów, ułatwieniu odróżnienia soków owocowych od nektarów owocowych oraz umożliwieniu konsumentom dokonywania świadomych wyborów. 

Zmiany w zakresie zawartości cukrów naturalnie występujących w sokach owocowych

Mając na względzie postęp techniczny w produkcji i przetwórstwie soków owocowych, który pozwala m.in. całkowicie lub częściowo usunąć cukry naturalnie występujące w sokach owocowych i sokach owocowych z zagęszczonego soku, w celu ułatwienia wprowadzania tych produktów na rynek Unii Europejskiej, na mocy nowych przepisów utworzono nową kategorię soków owocowych, tzn. soki, w których obniżono zawartość naturalnie występujących cukrów, a jednocześnie zachowano inne podstawowe właściwości fizyczne, chemiczne, organoleptyczne i odżywcze. Produkty te otrzymały nazwę: „sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów”, „sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów z zagęszczonego soku” lub „zagęszczony sok owocowy o obniżonej zawartości cukrów”. Aby ww. produkty mogły zostać w nazwie opatrzone zapisem „o obniżonej zawartości cukrów” zawartość cukru powinna w nich być o co najmniej 30% niższa w porównaniu z ich odpowiednikami, zawierającymi standardową zawartość cukrów. Należy podkreślić, że do tego typu soków również nie wolno dodawać cukru, ani innych składników o właściwościach słodzących, np. słodzików (5).

Potrzeba edukacji konsumentów

Jak wynika z analiz i opracowań Komisji, obecne wzorce konsumpcji żywności nie są zrównoważone z punktu widzenia zdrowia. Spożycie w UE składników, które w diecie należy ograniczać (m.in. cukry i sól) nadal jest zbyt wysokie w odniesieniu do zaleceń, zaś spożycie produktów zalecanych (m.in.  owoce i warzywa) jest zbyt niskie. Aby odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie ze strony konsumentów i wykorzystać postęp  technologiczny Komisja zezwoliła w 2024 r. na wprowadzenie na rynek soków owocowych o niższej zawartości cukrów, które dla osób dążących do zmniejszania udziału cukru w codziennej diecie, mogą stanowić atrakcyjną alternatywę dla soków o standardowej zawartości cukrów. Jednocześnie, mając na względzie potrzebę dostarczania konsumentom przejrzystych komunikatów, Komisja wprowadziła równolegle możliwość zamieszczania na standardowych sokach owocowych informacji, że zawierają one wyłącznie naturalnie występujące cukry (pochodzące z owoców), co również stanowi istotną informację dla konsumenta, pomagającą mu w dokonywaniu świadomych wyborów żywieniowych.

Autorzy: mgr Izabela Ziółkowska, dr n. roln. inż. Katarzyna Stoś, dr inż. Beata Przygoda

Piśmiennictwo

1. Advancing the global agenda on prevention and control of noncommunicable diseases 2000 to 2020: looking forwards to 2030. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
2. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia/
3. KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY EUROPEJSKIEJ, RADY, KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Europejski Zielony Ład, Bruksela, dnia 11.12.2019 r. COM(2019) 640 final
4. KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW – Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego, Bruksela, dnia 20.5.2020 r. COM(2020) 381 final
5. DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2024/1438 z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie zmiany dyrektywy Rady 2001/110/WE odnoszącej się do miodu, dyrektywy Rady 2001/112/WE odnoszącej się do soków owocowych i niektórych podobnych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi, dyrektywy Rady 2001/113/WE odnoszącej się do dżemów owocowych, galaretek i marmolady oraz słodzonego przecieru z kasztanów przeznaczonych do spożycia przez ludzi oraz dyrektywy Rady 2001/114/WE odnoszącej się do niektórych rodzajów częściowo lub całkowicie odwodnionego mleka konserwowanego przeznaczonego do spożycia przez ludzi
6. ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności

Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowane przez Ministra Zdrowia.