Zdrowie we wszystkich politykach (Health in All Policies, HiAP) jest podejściem do polityk publicznych we wszystkich sektorach, w którym w systematyczny sposób uwzględnia się wpływ decyzji na zdrowie ludzi, poszukuje synergii między politykami publicznymi oraz dąży do unikania skutków szkodliwych dla zdrowia. Jego celem jest poprawa zdrowia populacji i dążenie do sprawiedliwości w zdrowiu. Podejście to zwiększa odpowiedzialność decydentów za zdrowie, jego uwarunkowania i funkcjonowanie systemu zdrowotnego.
HiAP opiera się na współpracy i partnerstwie, konsultacjach i negocjacjach, upodmiotowieniu różnych interesariuszy i delegowaniu do nich różnych zadań, integracji wysiłków oraz na wyrazistym artykułowaniu spraw zdrowia w procesie kształtowania polityki w różnych sektorach na różnych poziomach.
Zasady podejścia „zdrowie we wszystkich politykach” nie są nowe. Ich międzynarodowe korzenie sięgają Deklaracji Ałma-Ata nt. POZ z 1978 r. oraz Karty z Ottawy nt. promocji zdrowia z 1986 r. W Finlandii korzenie HiAP sięgają 1972 r. Nazwę HiAP upowszechnili Finowie w drugiej połowie 2006 r. w czasie Fińskiej Prezydencji Rady UE. Zanim do tego doszło w powszechnym użyciu były nazwy „polityka prozdrowotna” (healthy public policy) bądź „działania międzysektorowe”. Obecnie często używa się też określenia „cały rząd i całe społeczeństwo dla zdrowia” (whole-of-government, whole-of-society approach).
Do podstawowych narzędzi HiAP można zaliczyć:
- Ocenę wpływu (oddziaływania) na zdrowie,
- Tworzenie zespołów roboczych, komitetów rządowych, międzyresortowych dla celów współpracy horyzontalnej,
- Tworzenie komitetów sterujących,
- Tworzenie sieci, zespołów do spraw zdrowia,
- Wspólne planowanie i ustalanie priorytetów,
- Wspólną ewaluację,
- Ustanawianie grantów „krzyżowych” (np. sektor zdrowia dla projektów środowiskowych, a sektor środowiska dla projektów zdrowotnych),
- Wspólne finansowanie przedsięwzięć,
- Listy intencyjne i porozumienia.
Czynniki niezbędne do realizacji HiAP oraz działania związane z wdrożeniem tego podejścia są różnie opisywane w piśmiennictwie. Wśród czynników pobudzających HiAP (drivers) wymienia się na przykład:
- Wzrost świadomości społecznej, w tym wśród polityków, związanej z różnorodnymi uwarunkowaniami zdrowia i wpływem różnych polityk na zdrowie,
- Podejście sterowane instytucjonalnie,
- Stosowanie strategii win-win, w której poszukuje się takich rozwiązań, w których obie (wszystkie) zainteresowane podmioty poczują się jak zwycięzca.
Istnieją przy tym dowody, że rzeczywiście skuteczna jest strategia korzystna dla wszystkich (win-win). Realizacji tej strategii sprzyjają m.in.: opracowanie wspólnego języka (słownika), włączenie spraw zdrowia do innych obszarów polityki, jednoczesne wyznaczanie kilku celów, aby chronić interesy różnych sektorów. Realizacja tej strategii wymaga pewnego potencjału wyjściowego, w tym lidera, odpowiedniego zespołu z odpowiednimi kompetencjami, nakładu czasu i środków finansowych, a także włączenia społeczności w procesy konsultacji i podejmowania decyzji.
Wdrożenie podejścia HiAP, jak każdy proces, wymaga pewnej struktury, którą opisano poniżej.
Działania związane z wdrożeniem HiAP
Ad 1.
- Rozpoczęcie planowania strategicznego i wybór kryteriów do wyboru priorytetów,
- Zanalizowanie, które polityki mają wpływ na zdrowie, sprawiedliwość w zdrowiu i działania systemu zdrowotnego,
- Zrozumienie krajowego kontekstu (prawnego, strukturalnego) działania władz,
- Wyznaczenie priorytetów krótko, średnio i długoterminowych,
- Oszacowanie kontekstu politycznego (politics) oraz polityk publicznych (policies).
Ad 2.
- Określenie kontekstu do prowadzenia HiAP (np. liczba możliwych sektorów) oraz określenie strategii możliwych do wykorzystania,
- Określenie danych, analiz i dowodów potrzebnych do planowania, monitorowania i ewaluacji HiAP,
- Określenie struktur i procesów potrzebnych do prowadzenia i wspierania HiAP,
- Rozważenie kwestii zasobów ludzkich, finansowych oraz odpowiedzialności za prowadzenie HiAP.
Ad 3.
- Określenie wiodącego lidera do prowadzenia HiAP,
- Rozważenie możliwości wsparcia HiAP za pomocą podejść z-góry-na-dół (top-down), z-dołu-do-góry (bottom-up) oraz horyzontalnego,
- Wykorzystanie istniejących programów i aktów normatywnych,
- Wykorzystanie mechanizmów, które wspierają odpowiedzialność za działania (np. audyt, otwarty dostęp do informacji, udział społeczeństwa obywatelskiego).
Ad 4.
- Oszacowanie wpływu polityk na zdrowie,
- Określenie kluczowych grup lub społeczności, które będą poddane wpływom polityk,
- Określenie osób, które mogą pomagać w podejmowaniu decyzji i wdrożeniu polityk,
- Rozpoznanie dostępnych mechanizmów kontroli w obrębie procesu legislacyjnego (np. wysłuchania publiczne).
Ad 5.
- Wczesne rozpoczęcie planowania monitorowania i ewaluacji,
- Określenie potencjalnych możliwości współpracy przy monitorowaniu i ewaluacji,
- Określenie obszarów, kamieni milowych, stanu wyjściowego, celów i wskaźników,
- Przeprowadzenie monitorowania i ewaluacji zgodnie z planem,
- Rozpowszechnienie informacji i wniosków z monitorowania i ewaluacji.
Ad 6.
- Szkolenie i wspieranie profesjonalistów ochrony zdrowia, aby mieli wiedzę i umiejętności potrzebne do prowadzenia HiAP,
- Budowanie potencjału instytucjonalnego,
- Budowanie potencjału badawczego,
- Wzmocnienie współpracy międzysektorowej dla kształcenia i badań,
- Budowanie potencjału w różnych ministerstwach,
- Budowanie potencjału społeczności do uczestnictwa w HiAP.
Obecnie liczba publikacji w języku angielskim na temat prowadzenia HiAP, zarówno poradników, jak prac naukowych, jest ogromna. Są to również prace o tym, w jaki sposób można przeciwdziałać problemom, które występują podczas realizacji HiAP.
Autorzy: D. Cianciara, K. Lewtak, M. Gajewska, M. Piotrowicz, E. Urban, L. Sugay