Wymagania prawne wobec programów realizowanych na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (stan na dzień 21. 10.2019 r.)

W wyniku nowelizacji ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2004 nr 210 poz. 2135 z późn.zm.) od dnia 1 stycznia 2015 r. wyróżnia się dwa rodzaje programów:

• Program polityki zdrowotnej, czyli zespół zaplanowanych i zamierzonych działań z zakresu opieki zdrowotnej ocenianych jako skuteczne, bezpieczne i uzasadnione, umożliwiających osiągnięcie w określonym terminie założonych celów, polegających na wykrywaniu i zrealizowaniu określonych potrzeb zdrowotnych oraz poprawy stanu zdrowia określonej grupy świadczeniobiorców, opracowany, wdrażany, realizowany i finansowany przez ministra albo jednostkę samorządu terytorialnego (art. 5, p. 29 a),
• Program zdrowotny, czyli zespół zaplanowanych i zamierzonych działań z zakresu opieki zdrowotnej ocenianych jako skuteczne, bezpieczne i uzasadnione, umożliwiających osiągnięcie w określonym terminie założonych celów, polegających na wykrywaniu i zrealizowaniu określonych potrzeb zdrowotnych oraz poprawy stanu zdrowia określonej grupy świadczeniobiorców, opracowany, wdrażany, realizowany i finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (art. 5, p 30).

Wymieniona ustawa nakłada na realizację programów polityki zdrowotnej (PPZ) liczne rygory, w tym:

• PPZ ma dotyczyć ważnych zjawisk epidemiologicznych (art. 48 ust.3, p.1),
• PPZ może dotyczyć istotnych problemów (innych niż ważne z epidemiologicznego punktu widzenia) przy istniejących możliwościach eliminowania bądź ograniczania tych problemów (art. 48 ust.3, p.2),
• PPZ opracowany, wdrażany, realizowany i finansowany przez jednostkę samorządu terytorialnego i dotyczący świadczeń gwarantowanych musi być spójny merytorycznie i organizacyjnie z programami ministrów oraz Funduszu (art. 48 ust.4),
• PPZ jest opracowany na podstawie map potrzeb zdrowotnych (art. 48a ust.1),
• PPZ opisuje się według wzoru i określa w nim 11 kwestii takich jak m.in.: nazwa, okres realizacji, podmiot opracowujący, podstawa prawna, opis choroby/problemu, cele, charakterystyka populacji docelowej, organizacja programu, sposób monitorowania i ewaluacji, budżet (art. 48a ust. 2, oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2017 r. w sprawie wzoru programu polityki zdrowotnej, wzoru raportu końcowego z realizacji programu polityki zdrowotnej oraz sposobu sporządzenia projektu programu polityki zdrowotnej i raportu końcowego z realizacji programu polityki zdrowotnej; Dz.U. 2017 poz. 2476),
• Projekt PPZ podlega opinii Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (art. 48a ust. 4),
• Programy kontynuowane, powstałe na bazie rekomendacji Agencji lub aktualizowane pod względem operacyjnym nie muszą być opiniowane (art. 48a ust. 5),
• Rozpoczęcie wdrożenia, realizacji i finansowania PPZ może nastąpić wyłącznie po uzyskaniu pozytywnej albo warunkowo pozytywnej opinii Prezesa Agencji albo po przesłaniu do Agencji oświadczenia, że program jest zgodny z rekomendacją Agencji (art. 48a ust. 7, p. 11),
• Warunkowo pozytywna opinia Prezesa Agencji oznacza konieczność wprowadzenia zmian w projekcie PPZ, zgodnie z opinią Prezesa Agencji (art. 48a ust. 7, p.12),
• Po zakończeniu realizacji PPZ należy sporządzić raport końcowy według wzoru, który obejmuje m.in.: faktyczny okres realizacji, opis sposobu osiągnięcia celów, charakterystykę interwencji, wyniki monitorowania i ewaluacji, koszty realizacji, informacje o problemach, które wystąpiły w trakcie realizacji (art. 48a ust. 13, 14 i 15 oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2017 r. w sprawie wzoru programu polityki zdrowotnej, wzoru raportu końcowego z realizacji programu polityki zdrowotnej oraz sposobu sporządzenia projektu programu polityki zdrowotnej i raportu końcowego z realizacji programu polityki zdrowotnej; Dz.U. 2017 poz. 2476),
• NFZ może przekazać środki na dofinansowanie PPZ realizowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych określonych w wykazach świadczeń gwarantowanych określonych w kwocie nieprzekraczającej:
  • 80% środków przewidzianych na realizację programu jednostki samorządu terytorialnego o liczbie mieszkańców nieprzekraczającej 5 tys.;
  • 40% środków przewidzianych na realizację programu jednostki samorządu terytorialnego innej niż wymieniona powyżej,

na podstawie wniosku do dyrektora oddziału wojewódzkiego Funduszu oraz dołączonej pozytywnej opinii AOTMiT oraz pozytywnej opinii wojewody dotyczącej zgodności planowanego programu z priorytetami dla regionalnej polityki zdrowotnej, a także zgodności z celami operacyjnymi Narodowego Programu Zdrowia (art. 48d ust. 1 i 2).

Poza tym ww. ustawa stanowi, że Agencja:

• Sporządza rekomendacje w sprawie zalecanych działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów, dotyczących danej choroby lub danego problemu zdrowotnego (art 48aa ust. 1-8),
• Tworzy repozytorium programów polityki zdrowotnej (art. 48aa ust. 9).

Niektóre zasady realizacji programów polityki zdrowotnej wynikają z ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz.U. 2015 poz. 1916 z póź. zm.) i są to:

• Możliwość dofinansowania realizacji programów polityki zdrowotnej przez NFZ,
• Obowiązek sprawozdawczości według wzoru ze zrealizowanych lub podjętych w ubiegłym roku zadaniach z zakresu zdrowia publicznego (art. 12 ww. ustawy oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie rocznej informacji o zrealizowanych lub podjętych zadaniach z zakresu zdrowia publicznego; Dz. U. 2016 poz. 2216).

Wzór raportu końcowego z realizacji programu polityki zdrowotnej, który realizator (jednostka samorządu terytorialnego lub minister) kieruje się do AOTMiT  różni się od wzoru sprawozdania z działalności w zakresie zdrowia publicznego, który nadsyła się do wojewody (jednostka samorządu terytorialnego) lub ministra właściwego do spraw zdrowia (minister).

Programy, które nie podlegają zasadom wynikającym z ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

Zgodnie z opinią Departamentu Prawnego Ministerstwa Zdrowia z dnia 21 marca 2013 r. opiniowaniu przez AOTMiT nie podlegają programy, dla których podstawą prawną są:

• Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi,
• Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego,
• Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

Sprawozdania z działalności profilaktycznej wynikającej z powyższych aktów prawnych są częścią rocznej informacji o zrealizowanych lub podjętych zadaniach z zakresu zdrowia publicznego za dany rok według Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie rocznej informacji o zrealizowanych lub podjętych zadaniach z zakresu zdrowia publicznego (Dz. U. 2016 poz. 2216).

Z mocy ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. 1985 nr 12 poz. 49 z późn.zm) Inspekcja ta inicjuje, organizuje, prowadzi, koordynuje i nadzoruje działalność oświatowo-zdrowotną w celu ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań zdrowotnych (art. 6), a w szczególności:

• Inicjuje i wytycza kierunki przedsięwzięć zmierzających do zaznajamiania społeczeństwa z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, popularyzowania zasad higieny i racjonalnego żywienia, metod zapobiegania chorobom oraz umiejętności udzielania pierwszej pomocy,
• Pobudza aktywność społeczną do działań na rzecz własnego zdrowia,
• Udziela porad i informacji w zakresie zapobiegania i eliminowania negatywnego wpływu czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi,
• Ocenia działalność oświatowo-zdrowotną prowadzoną przez szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze, szkoły wyższe oraz środki masowego przekazywania, podmioty lecznicze oraz inne podmioty, instytucje i organizacje, a także udziela im pomocy w prowadzeniu tej działalności.

Własną działalność oświatowo-zdrowotną i promocji zdrowia Państwowa Inspekcja Sanitarna realizuje poprzez tzw. interwencje programowe i nieprogramowe. Interwencje programowe są planowane, zawierają opis problemu, cele, określenie grupy docelowej, ramy czasowe, strategię, metody, harmonogram działań, środki i nakłady oraz określenie sposobu sprawdzania jakości – monitoring i ewaluację. Interwencje nieprogramowe są planowane, ale pomija się w nich etapy monitoringu i ewaluacji. Jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej sporządzają  sprawozdanie z działalności oświatowo-zdrowotnej na druku MZ-49 i kierują je do Głównego Inspektoratu Sanitarnego.

Autor: Dorota Cianciara
12.10.2019