Od września 2020 r. urzędowe laboratoria służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo żywności w państwach członkowskich oraz laboratoria kontrolne działające na rzecz producentów żywności zaczęły wykrywać obecność tlenku etylenu początkowo w ziarnie sezamu importowanym z Indii, a następnie w różnych innych produktach pochodzących przede wszystkim z tego regionu, takich jak przyprawy, substancje dodatkowe do żywności (mączka drzewa świętojańskiego – E410, guma guar – E-412) czy suplementy diety.
Zastosowanie tlenku etylenu
Od września 2020 r. do chwili obecnej (13.08.2021 r.) w unijnym Systemie Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF) zamieszczono ok. 600 powiadomień związanych z obecnością tlenku etylenu w żywności. Dostępne dane pozwalają domniemać, że tlenek etylenu jest najprawdopodobniej wykorzystywany w państwach trzecich w celu eliminacji patogenów takich jak pałeczki Salmonella, których obecność skutkowałaby niedopuszczeniem produktu do obrotu na terenie Unii Europejskiej. Uwzględniając fakt, że mączka drzewa świętojańskiego jest stabilizatorem i zagęstnikiem powszechnie stosowanym w wielu różnych kategoriach żywności, powyższy problem może mieć bardzo szeroki zasięg.
Właściwości tlenku etylenu
Tlenek etylenu (epoksyetan) jest bezbarwnym gazem o słodkawym zapachu. Jest on wykorzystywany w przemyśle chemicznym jako półprodukt w syntezie różnych związków, np. glikolu etylenowego, trietanoloaminy czy etylenoaminy itp. Związek ten jest również wykorzystywany do sterylizacji gazowej narzędzi medycznych i materiałów opatrunkowych oraz w niektórych krajach do fumigacji[1] różnych produktów spożywczych. Stosuje się go także do konserwacji przedmiotów muzealnych, starych książek, ubrań, futer itp. Tlenek etylenu występuje także w śladowych ilościach w dymie tytoniowym.
Zagrożenia związane ze stosowaniem tlenku etylenu
Europejska Agencja ds. Chemikaliów (ECHA) sklasyfikowała tlenek etylenu jako substancję mutagenną (Muta. 1B), rakotwórczą (Carc. 1B) i działającą szkodliwie na rozrodczość (Repr. 1B). Amerykański Narodowy Instytut Zdrowia (NIH) uznał tlenek etylenu jako prawdopodobny czynnik rakotwórczy dla ludzi na podstawie wystarczających dowodów kancerogenności wykazanych w badaniach z udziałem ludzi, w tym epidemiologicznych oraz badaniach nad mechanizmami kancerogenezy. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zaklasyfikowała tlenek etylenu do kategorii 1 tj. związków rakotwórczych dla człowieka, a jednym z głównych powodów takiej decyzji był fakt, że związek ze względu na silne właściwości alkilujące działa genotoksycznie (tj. wchodzi w reakcję z DNA, co obserwowano u zwierząt doświadczalnych) i mutagennie (wywołuje trwałe i dziedziczone zmiany w genotypie komórki) powodując powstawanie nowotworów.
Regulacje unijne wobec tlenku etylenu
Ze względu na swoje właściwości toksykologiczne tlenek etylenu jest w Unii Europejskiej od około 30 lat substancją zabronioną do stosowania jako substancja czynna środków ochrony roślin. Ze względu na fakt, że zgodnie z przepisami obowiązującymi w UE, żywność nie może być poddawana działaniu tlenku etylenu, obowiązujące wartości najwyższych dopuszczalnych poziomów (NDP) tego związku we wszystkich produktach spożywczych ustanowiono na poziomie odpowiadającym granicy oznaczalności[2] (jest to tzw. „techniczne zero”).
Szkodliwość tlenku etylenu
Ustalenie toksykologicznych wartości odniesienia (takich jak akceptowalne dzienne pobranie, ADI czy ostra dawka referencyjna, ARfD) dla tego typu substancji będących genotoksycznymi kancerogenami, jest niemożliwe. W tej sytuacji należy uznać, że obecność tlenku etylenu w żywności (czy składnikach wykorzystywanych do jej produkcji) niezależnie od stwierdzonego poziomu jest nieakceptowalna, a regularne spożywanie produktów zawierających pozostałości tej substancji może wiązać się z potencjalnym ryzykiem wywoływania negatywnych skutków dla zdrowia konsumentów. Z tego względu służby państw członkowskich odpowiedzialne za bezpieczeństwo żywności wycofują z obrotu produkty (w tym mączkę drzewa świętojańskiego), w których stwierdzono obecność tlenku etylenu bądź produkty złożone, do produkcji których zastosowano partie mączki drzewa świętojańskiego zawierające tlenek etylenu na poziomie powyżej wartości NDP.
[1] zwalczanie szkodników, np. owadów czy drobnoustrojów za pomocą substancji chemicznych w formie pary, dymu lub gazu.
[2] Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/868 z dnia 26 maja 2015 r.
