System profilaktyki i promocji zdrowia w Polsce
Podstawowym celem działań związanych z ochroną zdrowia obywateli jest zapewnienie każdemu członkowi społeczeństwa zdrowia i długiego życia. Działania z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia różnią się między sobą. W podejściu promocyjnym genezą podejmowanych działań jest zdrowie, natomiast w podejściu prewencyjnym – choroba. Promocja zdrowia to pomnażanie rezerw i potencjału zdrowia, natomiast prewencja ma na celu uniknięcie choroby. Docelową grupą oddziaływania w podejściu promocyjnym jest cała populacja, a w podejściu prewencyjnym – grupy szczególnego ryzyka.
Podstawy
Zadania z obszaru profilaktyki i promocji zdrowia w Polsce, ich realizatorzy oraz źródła finansowania wskazane są w kilku ustawach, m.in. w ustawie o zdrowiu publicznym, ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii oraz w ustawie o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Wyznaczają one stanowisko wobec poszczególnych substancji psychoaktywnych na szczeblu krajowym, regionalnym oraz lokalnym, a zadania w nich wskazane uwzględniane są w narodowych i krajowych programach profilaktyki, z których najszerszym jest Narodowy Program Zdrowia. Kierunki działań w zakresie polityki zdrowotnej natomiast wyznacza Światowa Deklaracja Zdrowia – Zdrowie 21 – Zdrowie Dla Wszystkich w XXI wieku, która obliguje kraje członkowskie WHO do podejmowania działań w celu odwrócenia i powstrzymania pogarszających się trendów w stanie zdrowia ludności. Jednym z przykładów działań jest stworzenie systemu umożliwiającego udostępnienie zasobów informacji dotyczących profilaktyki chorób i promocji zdrowia, a także sytuacji zdrowotnej ludności w Polsce, czyli ProfiBaza.
Profilaktyka
Działania profilaktyczne prowadzone w Polsce uwzględniają zarówno założenia i priorytety instytucji międzynarodowych, jak i zdiagnozowane problemy i potrzeby naszego kraju. Profilaktyka w Polsce umiejscowiona jest w wielu obszarach struktur rządowych i samorządowych. Na poziomie centralnym jest zadaniem administracji rządowej oraz instytucji o zasięgu ogólnokrajowym przez nią nadzorowanych, takich jak: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii (KBPN), Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE), Krajowe Centrum ds. AIDS, Instytut Psychiatrii i Neurologii (IPIN), Główny Inspektorat Sanitarny (GIS). Środki finansowe na realizację tych zadań znajdują się w strukturach budżetów ministerstw wskazanych w poszczególnych ustawach jako podmioty odpowiedzialne za realizację polityki społecznej państwa. Na poziomie regionalnym za realizację działań odpowiadają samorządy województw. Do realizacji programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, może zostać powołany pełnomocnik, regionalny ośrodek polityki społecznej lub inna jednostka wskazana w programie. Natomiast koordynacją programu przeciwdziałania skutkom palenia wyrobów tytoniowych w województwach i powiatach, od roku 2007 zajmują się Państwowi Wojewódzcy Inspektorzy Sanitarni i Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni. Źródłem finansowania działań są środki własne samorządu województwa oraz środki dodatkowe uzyskane z opłat za wydawanie zezwoleń na sprzedaż hurtową napojów alkoholowych. Dodatkowo samorządy województw mogą ubiegać się o środki z innych źródeł – budżetu państwa, urzędów wojewódzkich czy też ze środków unijnych. Działania z zakresu profilaktyki na szczeblu lokalnym realizowane są poprzez gminne programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz programy przeciwdziałania narkomanii. Źródłem finansowania działań jest budżet własny gminy oraz również środki dodatkowe. Na poziomie lokalnym do realizacji zadań z zakresu profilaktyki uzależnień w Polsce uprawnione są organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia), specjalistyczne placówki opiekuńczo-wychowawcze (świetlice socjoterapeutyczne), poradnie profilaktyki i terapii uzależnień, organizacje kościelne, grupy samopomocy, rodziny osób uzależnionych.
Promocja zdrowia
Działania z zakresu promocji zdrowia skierowane są głównie do grupy ludzi zdrowych, w tym populacji pracującej. Koordynacją zadań z zakresu promocji zdrowia w Polsce zajmuje się Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy przy Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi, wpisane w Europejską Sieć Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy (ENWHP). Centrum koordynuje też funkcjonowanie Ogólnopolskiej Sieci Ośrodków Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, która swoje działania opiera na wojewódzkich ośrodkach medycyny pracy. Dodatkowym zadaniem jest edukacja społeczeństw w zakresie nowych zagrożeń, na którą nacisk położyła IV Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia w Dżakarcie w 1997. Promocja zdrowia obejmuje oddziaływanie na środowisko życia i pracy, oddziaływanie na grupy społeczne i inne elementy struktury społecznej, czyli tworzenie i propagowanie nowych, sprzyjających zdrowiu wzorów i standardów zachowań. Istotne jest również działanie instytucji jako ośrodków promocji zdrowia, a tym samym tworzenie kultury sprzyjającej zdrowiu w środowisku pracy. Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań: budowanie zdrowotnej polityki publicznej, tworzenie środowisk pracy i życia sprzyjających zdrowiu, zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz zdrowia, rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu, a także reorientację służby zdrowia.
Źródło: ARC Rynek i Opinia, listopad 2019
https://www.pzh.gov.pl/roznice-miedzy-profilaktyka-chorob-a-promocja-zdrowia/
https://www.profilaktykawmalopolsce.pl/publikacje/727-co-to-jest-profilaktyka-i-promocja-zdrowia
https://madraochrona.pl/strefa-specjalisty/system-profilaktyki-w-polsce/
http://www.e-histopatologia.pl/promocja-zdrowia/promocja-zdrowia
