Co do zasady w profilaktyce chorób i promocji zdrowia inaczej interpretuje się zdrowie i determinanty zdrowia.

Strategie profilaktyki biorą swój początek z problemu zdrowotnego, populacja widziana jest z perspektywy historii naturalnej (stadium) choroby. Profilaktyka postrzega zatem cały proces przez pryzmat choroby i jej leczenia (profilaktyka III fazy). Poszukuje przy tym czynników ryzyka i stara się je eliminować (profilaktyka wtórna). Czasem sięga do modyfikacji stylu życia (zmiana zachowań ryzykownych na sprzyjające zdrowiu) i/lub niektórych czynników przyrodniczych oraz kulturowych w środowisku życia ludzi (profilaktyka pierwotna).

Strategie promocji zdrowia biorą swój początek z siedliska/środowiska życia ludzi a populacja widziana jest z perspektywy społeczności, miejsca życia i pracy (np. miasta, szkoły), z uwzględnieniem potrzeb zdrowotnych ludności. Promocja zdrowia patrzy zatem z drugiej strony – przez pryzmat zdrowia. Nie koncentruje się na etiologii chorób i czynnikach ryzyka pomimo pełnej świadomości ich roli w kształtowaniu sytuacji zdrowotnej ludności. Interesuje się natomiast warunkami życia ludzi, ich stylem życia, a przede wszystkim – samymi ludźmi, którzy mogą modyfikować szeroko rozumiane społeczno-ekonomiczne uwarunkowania zdrowia. Mobilizuje ludzi do przejęcia kontroli nad determinantami zdrowia – robi to z nimi i przez nich.

Podejście prewencyjne (profilaktyka chorób), tzw. z góry na dół (top-down), odgórne, polega na tym, że profesjonaliści od spraw chorób zgodnie ze swoimi kryteriami wybierają problem zdrowotny do rozwiązania, określają grupy dotknięte tym problemem oraz metody przeciwdziałania, oferują usługi (świadczenia), a od wybranych grup i osób oczekują posłuszeństwa oraz odpowiedzialności.

Podejście promocji zdrowia, tzw. z dołu do góry (bottom-up), oddolne, zakłada upodmiotowienie (empowerment) osób i/lub społeczności, umożliwienie im wyboru problemu, który jest dla nich ważny, wyboru metod przeciwdziałania oraz współpracy przy tworzeniu świadczeń zdrowia publicznego. Aktywne uczestnictwo pozwala na zyskanie przez nich poczucia kontroli (panowania) nad zdrowiem i jego uwarunkowaniami.

Profilaktyka pierwotna i częściowo profilaktyka wtórna oraz promocja zdrowia są komplementarnymi strategiami umacniania zdrowia. Aby zwiększyć uzyskiwane efekty zdrowotne strategie te stosowane są jednocześnie.

Autorzy: M. Gajewska, E. Urban, D. Cianciara