Raport opracowany przez ekspertów Zakładu Toksykologii i Oceny Ryzyka Zdrowotnego NIZP PZH – PIB z dnia 31 grudnia 2022 r.
Narażenie człowieka na pozostałości pestycydów pobieranych wraz z żywnością jest nieuniknioną konsekwencją stosowania w rolnictwie środków ochrony roślin. Monitorowanie pozostałości pestycydów w produktach spożywczych jest więc niezbędnym elementem systemu bezpieczeństwa żywności. Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 nakłada na państwa członkowskie obowiązek przeprowadzania kontroli w celu zapewnienia zgodności żywności wprowadzanej do obrotu z obowiązującymi wartościami NDP (tj. najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałościami pestycydów). Ustanawia ono w tym celu zarówno unijne, jak i krajowe programy kontroli.
W raporcie “Analiza potencjalnego zagrożenia zdrowia konsumentów wynikającego z obecności pozostałości pestycydów w żywności dostępnej na polskim rynku w roku 2020” szczegółowo przedstawiono wyniki badań prowadzonych w Polsce przez Państwową Inspekcję Sanitarną w ramach urzędowej kontroli i monitoringu żywności. W 2020 roku badaniom na obecność pozostałości pestycydów w ramach urzędowej kontroli i monitoringu poddano łącznie 3246 próbek żywności. Badania wykonano na obecność łącznie 335 pozostałości pestycydów. W 1504 próbkach (46,33%) nie stwierdzono pozostałości żadnego pestycydu. W 1558 próbkach (48,00%) stwierdzono obecność pozostałości co najmniej jednego pestycydu na poziomie nie przekraczającym odpowiedniej wartości NDP. W 184 próbkach (5,67%) stwierdzono przekroczenie wartości NDP dla co najmniej jednego pestycydu. Po uwzględnieniu domyślnej niepewności (50%), za niezgodne uznano 112 próbek (3,45%). Liczba wyników pozytywnych, tj. na poziomie równym bądź wyższym od odpowiedniej granicy oznaczalności, wyniosła 4424. Najczęściej wykrywanymi w 2020 roku pestycydami były fungicydy: boskalid, fluopiram, kaptan, fludioksonil, imazalil, azoksystrobina i cyprodynil oraz insektycyd acetamipryd. Produktami, w których stwierdzano największą liczbę pozostałości w przeliczeniu na próbkę były grejpfruty (w tym pomelo), winogrona, brzoskwinie (w tym nektarynki), cytryny oraz pomarańcze. Największą liczbę pozostałości różnych pestycydów stwierdzono w winogronach, herbacie, truskawkach, gruszkach i malinach. Na tej podstawie nie można jednak wyciągać wniosku, że powyższe produkty stanowią zagrożenie dla naszego zdrowia.
Na podstawie uzyskanych wyników, w przypadkach, gdy odsetek wyników pozytywnych dla danego pestycydu w danym produkcie wynosił co najmniej 20%, oszacowano narażenie przewlekłe i scharakteryzowano związane z tym ryzyko dla konsumentów. W ocenianym zestawie danych wyodrębniono 103 takie kombinacje produkt/pestycyd (obejmujących 38 produktów i 44 pestycydy). Do szacowania narażenia przewlekłego wykorzystano, poza danymi dla krajowej populacji generalnej, kilka dodatkowych diet potencjalnie zbliżonych do polskiego modelu żywienia. Uzyskane wyniki charakteryzowania ryzyka wskazują, że pozostałości pestycydów stwierdzane w produktach spożywczych pobranych z obrotu w 2020 r. nie stwarzały zagrożenia dla zdrowia konsumentów. Wartości szacowanego średnie dziennego pobrania pozostałości pestycydów w 89% przypadków było mniejsze lub równe 1% odpowiedniej wartości akceptowanego dziennego pobrania (ADI). Jedynie w 1 przypadku oszacowane narażenie długoterminowe przekroczyło 5% odpowiedniej wartości ADI. Wskazuje to na bardzo szeroki margines bezpieczeństwa.
W przypadku wszystkich wyników niezgodnych z wartością NDP (127 wyników w 112 próbkach) dokonano szacowania ryzyka krótkoterminowego. W obliczeniach przyjmowano największą, spośród wszystkich Państw Członkowskich, tzw. dużą porcję produktu wyrażoną w g/kg masy ciała. Wielkość narażenia oszacowaną dla dzieci i osób dorosłych odnoszono do odpowiednich wartości ostrej dawki referencyjnej (ARfD). W przypadku 73 niezgodności z NDP, proces charakteryzowania ryzyka wykazał brak potencjalnego zagrożenia dla konsumentów. Potencjalne zagrożenie dla zdrowia poparte oszacowaniem narażenia i scharakteryzowaniem ryzyka wykazano dla 9 niezgodności. W przypadku 45 wyników niezgodnych z NDP, kierując się zasadą minimalizowania ryzyka uznano a priori, że należy je uznać za potencjalne zagrożenie dla zdrowia konsumentów. Dotyczyło to niezgodności dla chlorpiryfosu, chlorpiryfosu metylu, dimetoatu, ometoatu i linuronu. Ostatecznie uznano, że 49 spośród 112 próbek żywności, w których stwierdzono niezgodności z NDP mogło stanowić potencjalne zagrożenie dla konsumentów.
Uwzględniając fakt, że przyjęte scenariusze i modele obliczeniowe stosowane w szacowaniu narażenia i charakteryzowaniu ryzyka z założenia przeszacowują wyniki można ogólnie ocenić, że pozostałości pestycydów w żywności dostępnej na krajowym rynku w 2020 r. nie stwarzały zagrożenia dla zdrowia. Konieczne jest jednak stałe prowadzenie urzędowej kontroli i monitoringu jako metody oceny jakości zdrowotnej żywności dostępnej w obrocie. Należy zwrócić szczególną uwagę na wyjaśnianie przyczyn występowania niezgodności z wartościami NDP i ich eliminację.
