Prawo do ochrony zdrowia gwarantowane w konstytucji

Na mocy ustawy z 1998 roku, 1 stycznia 1999 wprowadzono trójstopniowy podział terytorialny i trzy szczeble samorządu: gminny, powiatowy i wojewódzki [1]. Aktualnie (stan na 01.01.2020) w Polsce jest 16 województw, 314 powiatów i 2 477 gmin (302 miejskich w tym 66 miast na prawach powiatu, 642 miejsko-wiejskich oraz 1 533 wiejskich) [2].

Artykuł 68 Konstytucji RP gwarantuje bezwzględnie każdemu obywatelowi prawo do ochrony zdrowia [3]. Przedmiotem tego prawa jest dostęp do świadczeń zdrowotnych, równy dla wszystkich obywateli (przy uwzględnieniu obowiązku zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku) [3].

Obowiązujące rozwiązania konstytucyjne mają charakter ogólny. Szczegółowo warunki i zakres świadczeń zdrowotnych określone zostały w poszczególnych ustawach, wśród których najbardziej istotne są przynajmniej trzy: ustawa o działalności leczniczej [4], ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych [5] oraz ustawa o zdrowiu publicznym [6].

Zadania samorządów w zapewnieniu  bezpieczeństwa zdrowotnego

Można zatem przyjąć, iż na jednostkach samorządu terytorialnego w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego spoczywają dwa wolumeny zadań, uzupełniających się wzajemnie: ochrona zdrowia i promocja zdrowia oraz prowadzenie jednostek działalności leczniczej [7]. Z tego też powodu, często podkreśla się, iż w polskim systemie ochrony zdrowia jednostki samorządu terytorialnego pełnią potrójną rolę: organizatora świadczeń, podmiotu tworzącego jednostki działalności leczniczej oraz płatnika [8].

W pakiecie ustaw samorządowych zaznaczono, iż ochrona zdrowia to zadanie własne (zadania własne rozumie się jako działania i przedsięwzięcia, które wynikają bezpośrednio z zapisów ustaw) gminy, a także powiatów i województw [9,10,11]. Warto jednak podkreślić, iż powiatom i województwom ustawodawca przypisując zadania z zakresu promocji zdrowia nadał im atrybut obowiązkowości [9,10,11].

Zadania gminy w ochronie zdrowia

W przypadku gminy zadania te nie są określone klarownie. W ustawie o samorządzie gminnym nie funkcjonują zapisy, na podstawie których, gmina zobowiązana jest organizować, realizować i finansować (ze środków własnych) działania z zakresu promocji zdrowia [9]. Co więcej, również ustawa o zdrowiu publicznym nie obliguje najniższych szczebli jednostek samorządu terytorialnego do realizowania zadań z zakresu promocji zdrowia [6]. Ustawa daje możliwość gminom (i powiatom) monitorowania i oceny stanu zdrowia społeczeństwa, zagrożeń zdrowia oraz jakości życia związanej ze zdrowiem społeczeństwa (we współpracy z samorządem wojewódzkim).

Z drugiej strony, zgodnie z zapisami ustawy o działalności leczniczej gminne jednostki samorządowe mogą stanowić organ założycielski jednostek ochrony zdrowia, których celem powinno być prowadzenie działalności leczniczej zdefiniowanej w ustawie jako udzielanie świadczeń zdrowotnych oraz promowanie zdrowia [4]. Promocja zdrowia według tej ustawy definiowana jest jako „działania umożliwiające poszczególnym osobom i społeczności zwiększenie kontroli nad czynnikami warunkującymi stan zdrowia i przez to jego poprawę, promowanie zdrowego stylu życia oraz środowiskowych i indywidualnych czynników sprzyjających zdrowiu” [4]. Uzasadnione jest zatem twierdzenie, iż promocja zdrowia jest zadaniem gminnych podmiotów leczniczych, a co za tym idzie – także gminy.

Podkreślić należy, iż nawet jeśli promocja zdrowia nie została włączona przez ustawodawcę w zadania własne gminy, to fakt ten nie zamyka możliwości, aby gminy interwencje z zakresu promocji zdrowia realizowały jako dobrowolne zadanie własne. Warto bowiem zaznaczyć, iż samorząd gminy pozostaje najbliżej obywatela, dysponuje wiedzą o warunkach ekonomicznych, społecznych i kulturowych lokalnej społeczności, co jednocześnie umożliwia mu wywarcie największego wpływu na populację i jej zachowania (również zdrowotne) [12]. 

Piśmiennictwo:

1. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz. U. Nr 96 poz. 603 z późn. zm.), art. 1.
2. Główny Urząd Statystyczny, https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/jednostki-terytorialne/podzial-administracyjny-polski/; dostęp: 25.01.2020r.
3. Konstytucja RP (…), op.cit.), art. 68.
4. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. 2011 nr 112 poz. 654 z późn. zm.).
5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. 2004 Nr 210 poz. 2135 z późn. zm.).
6. Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz.U. 2015 poz. 1916 z późn. zm.).
7. Wojtczak. Kompetencje i zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie bezpieczeństwa zdrowia ludności. Studia Prawa Publicznego, 2018, 3 (23), DOI: 10.14746/spp.2018.3.23.1: s. 9-49.
8. Szetela. Rola samorządu terytorialnego w polskim systemie ochrony zdrowia: organizator, podmiot tworzący oraz płatnik. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie 2015; 13 (1): doi:10.4467/20842627OZ.15.006.4119: s. 55–68.
9. Ustawa z dnia 8 III 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. 2018, poz. 994).
10. Ustawa z dnia 5 VI 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U.2018, poz. 995).
11. Ustawa z dnia 5 VI 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. 2018, poz. 913).
12. Warchoł, M. Furtak-Niczyporuk. Zadania samorządów gminnych województwa lubelskiego w zakresie ochrony zdrowia. Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(7): s. 218-227.

Autorzy: Katarzyna Brukało, Katarzyna Lewtak, Małgorzata Gajewska