Choroby odkleszczowe stanowią istotny problem z punktu widzenia epidemiologii i zdrowia publicznego.
Zauważalny staje się fakt zwiększania przypadków osób dotkniętych tymi chorobami.
Stwierdzono, iż kleszcze są wektorami 130 odmian wirusów, 200 gatunków piroplazm, kilku gatunków filarii, grzybów, 20 gatunków riketsji, 20 gatunków krętków i innych bakterii. Stąd zjawisko istnienia wielu chorób odkleszczowych takich jak: borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu (kzm), tularemia, ludzka anaplazomza grnulocytarna (ludzka anaplazmoza granulocytarna), grupa gorączek plamistych (SFG Spotted fever group rickettsiosis), babeszjoza (piroplazmoza).
KLESZCZE
Główne zagrożenie, jakie stanowią te pajęczaki dla ludzi to przenoszenie chorób, które kleszcze nabywają od zakażonych żywicieli. Do zakażenia dochodzi w czasie ukłucia, gdy następuje bezpośrednie wprowadzenie zarazków do krwi. Ponadto do zarażenia może dojść podczas spożywania niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów, w którym może znajdować się wirus kleszczowego zapalenia mózgu.
Kleszcze bytują w miejscach odwiedzanych zarówno przez zwierzęta jak i człowieka. Żyją głównie na obszarach lasów liściastych mieszanych, obszarach trawiastych, w gęstych zaroślach, paprociach, a także w parkach miejskich i na obrzeżach osiedli mieszkaniowych otoczonych terenami zielonymi.
Kleszcze przyciąga biały kolor, ciepło, ruch powietrza, zapach kwasu masłowego obecnego w pocie. Człowieka atakują wszystkie stadia rozwojowe.
Ślina kleszczy zawiera substancje znieczulającą skórę oraz substancje cementopodobne, które tworzą futeralik przyczepiający go do skóry żywiciela. Następnie kleszcz wnika w skórę i pobiera krew.
Ryzyko zakażenia zależy od rejonu geograficznego oraz częstości występowania patogennych krętków w rezerwuarze zwierzęcym. Największy odsetek zakażonych kleszczy Ixodes ricinus występuje na terenie Europy Centralnej i na Półwyspie Bałkańskim, odpowiednio 19,3% i 18,5% (dane uśrednione). W Polsce odsetek zakażonych kleszczy jest podobny we wszystkich województwach np. 15,9-50% w woj. Lubelskim, 10-19% w woj. Zachodniopomorskim, 16,3% w woj. Mazowieckim, 15,5% w woj. Śląskim.
(Ilustracja) Występowanie krętków Borrelia burgdorferi s.l. w kleszczach Ixodes ricinus w Polsce.
Pas województw wschodniej i południowej Polski, ze względu na duże zalesienie terenów stanowi obszar o największej zapadalności na choroby odkleszczowe.
(Zdjęcia) Kleszcz (Ixodes ricinus) i kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus).
Źródło: www.eurospiders.com/Ixodes, https://fineartamerica.com/featured/dermacentor-reticulatus-tick-christoph-von-horst.html?product=art-print
SYSTEMATYKA I WYGLĄD
Phylum: Arthropoda – Stawonogi
⦁ Classis: Arachnida – Pajęczaki
⦁ Subclassis: Acari – Roztocze
⦁ Ordo: Ixodida – Kleszcze
⦁ Subordo: Argasina
⦁ Familia: Argasidae – Obrzeżki (Kleszcze miękkie)
⦁ Subordo: Ixodina
⦁ Familia: Nuttalliellidae
⦁ famillia: Ixodidae – Kleszcze właściwe (Kleszcze twarde)
⦁ Familia: Amblyommidae (Kleszcze właściwe)
Kleszcze to pajęczaki z rodziny roztoczy. Długość ich ciała wynosi od jednego do kilku milimetrów (po nassaniu /napiciu się krwi stają się są kilkakrotnie większe).
Na świecie występuje ponad 800 gatunków kleszczy. W Polsce stwierdzono 19 gatunków, wśród których największe znaczenie dla medycyny ludzkiej i weterynaryjnej ma kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) i kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus).
CYKL ŻYCIOWY KLESZCZA
Cykl życiowy kleszcza trwa 2-3 lata i składa się z trzech stadiów rozwojowych:
⦁ larwa,
⦁ nimfa,
⦁ postać dorosła
Kleszcze są pasożytami bezwzględnie krwiopijnymi, wymagającymi co najmniej 3 żywicieli w cyklu życiowym. Przebywają na człowieku lub zwierzęciu w zależności od stadium od 2 godz. do 7 dni. Żyją dość długo, średnio 2-4 lata.
Poszczególne stadia kleszczy
⦁ Zapłodniona dorosła samica składa około 2000 jaj, które potrzebują od 3 do 36 tygodni na przekształcenie się w larwę;
⦁ Larwa po napiciu się krwi zaczynają linieć i przemieniać się w nimfę, trwa to od 5 tygodni do 5 miesiący;
⦁ Następnie nimfy szukają 2 żywicieli aby po 5 – 8 miesiącach zamienić się w dorosłe postacie zdolne do rozmnażania.
Ogólna objetość wypitej krwi w ml (wg Balashov, 1973)
⦁ larwa: 3,754 ul
⦁ nimfa: 62,183 ul
⦁ samica: 3 657,2 ul
Największe ryzyko infekcji stanowi stadium nimfy – z powodu ich małych rozmiarów oraz przezroczystości są trudne do zauważenia, co wydłuża okres ich bytowania w skórze człowieka. Całkowite ryzyko rozwinięcia się boreliozy z Lyme po ukłuciu kleszcza ocenia się na 2,6% i zależy od czasu żerowania na skórze: od 2% jeżeli jest on krótszy niż 12 godz. do 5,2% po 4 dniach. Wykrycie DNA Borrelia burgdorferi s.l. w kleszczu zwiększa ryzyko do 6,7%, w porównaniu do 1,4%, gdy wynik badania był ujemny.
(Zdjęcie) Poszczególne stadia kleszcza