• Zasady wykonania badań laboratoryjnych w ramach projektu
W projekcie „Ogólnopolskie Badanie Seroepidemiologiczne COVID-19: OBSER-CO” badanie przeciwciał anty-SARS-CoV-2 będzie wykonywane wyłącznie u tych osób, które zgodzą się na pobranie krwi i wykonanie badań laboratoryjnych w trakcie wywiadu telefonicznego.
Do badania zapraszane są osoby z całej Polski wybrane losowo. Zaproszenia są kierowane drogą telefoniczną (do osób pełnoletnich) przez ankieterów Instytutu Ipsos i połączone są z ankietą dotyczącą ryzyka zakażenia się COVID-19 oraz przebytego zakażenia.
Nie jest wymagane wcześniejsze zgłoszenie chęci udziału w badaniu ani przesyłanie numeru telefonu, ani nie ma takiej możliwości.
Zachęcamy do pozytywnej odpowiedzi w przypadku otrzymania zaproszenia drogą telefoniczną, jednak nie możemy zapewnić, że Pani/Pana numer telefonu zostanie wylosowany.
Do badania będą zapraszane osoby z całej Polski wybrane losowo. Do osób pełnoletnich zaproszenia będą kierowane drogą telefoniczną, w trakcie którego przeprowadzony będzie wywiad dotyczący ryzyka zakażenia się COVID-19 oraz przebytego zakażenia (w przypadku osób, u których potwierdzono wcześniej zakażenie SARS-CoV-2).
Może się zdarzyć, że zadzwoni do Państwa ankieter z zaproszeniem do udziału w badaniu. Jednak po uzyskaniu bliższych informacji na temat wieku, płci i miejscowości zamieszkania okaże się, że została już zbadana odpowiednia liczba osób z Pana/Pani grupy wiekowej i wyczerpana została pula badań dla określonej grupy, czyli ostatecznie nie będziecie Państwo zaproszeni do badania.
Kto kwalifikuje się do badania w ramach projektu OBSER-CO? Dlaczego badanie przeprowadza się tylko na określonej grupie Polaków?
Ponieważ nie jesteśmy w stanie zbadać wszystkich obywateli, w celu uzyskania wiarygodnych wyników konieczne jest przeprowadzenie badania na reprezentatywnej próbie z populacji całego kraju. Oznacza to znalezienie i włączenie do badania odpowiedniej liczby osób z poszczególnych grup wieku, płci oraz województw/powiatów.
W projekcie przewiduje się również badanie dzieci, jednak krew do badania przeciwciał anty-SARS-CoV-2 nie będzie pobierana celowo, ale wykorzystana będzie resztka krwi pozostała po badaniach wykonywanych z innych przyczyn. Podobnie jak w przypadku osób dorosłych, próbki do badania będą wybierane losowo aż do wyczerpania puli badań dla określonej grupy dzieci, a przed badaniem konieczna będzie zgoda rodzica/opiekuna dziecka na wykorzystanie próbki krwi do badania.
Osoby zaproszone do badania, które zgodzą się na pobranie krwi, będą się zgłaszać na pobranie krwi do punktów pobrań sieci Diagnostyka, najbliższych miejsca swojego zamieszkania, w terminie 7 dni od przeprowadzenia ankiety telefonicznej. Każdy uczestnik badania, który otrzyma Indywidualny Kod Pacjenta, może wybrać najdogodniejszy dla niego punkt pobrań z udostępnionej listy punktów.
Sprawdź, gdzie jest najbliższy punkt wykonywania badań w ramach OBSER-CO
Skierowanie nie jest wymagane. Do punktu pobrań należy zgłosić się w dogodnym terminie (do 7 dni od przeprowadzenia ankiety) z Indywidualnym Kodem Pacjenta, który zostanie przydzielony w trakcie rozmowy z ankieterem. Badanie jest całkowicie bezpłatne.
Na pobranie krwi nie trzeba zgłaszać się na czczo, nie ma również potrzeby odstawiania leków ani innego szczególnego przygotowania.
Indywidualny Kod Pacjenta może być wykorzystany tylko przez osobę, której został on przydzielony w trakcie rozmowy z ankieterem. Nie może on być przekazywany innej osobie (nawet w tym samym wieku i tej samej płci), ponieważ wyniki badań laboratoryjnych będą analizowane (anonimowo) w powiązaniu z odpowiedziami na pytania ankiety telefonicznej – wynik badania laboratoryjnego musi dotyczyć tej osoby, która odpowiadała na pytania ankietera. Jeśli osoba, która otrzymała Indywidualny Kod Pacjenta nie zgłosi się na pobranie krwi, kod traci ważność i przepada.
Każda osoba, która zgłosi się na badanie krwi otrzyma imienny wynik badania, o sposobie odbioru wyników będą Państwo informowani w punkcie pobrań, po pobraniu krwi. Wynik badania powinien zawierać interpretację wyniku, będzie również możliwość odbioru wyniku online.
(Patrz też pytania: Jak organizm broni się przed wirusem SARS-CoV-2?
Co to są przeciwciała?
Co oznacza symbol IgA i IgG na wynikach testów na przeciwciała?)
Wyniki testu nie są w 100% dokładne i w rzadkich przypadkach może zdarzyć się, że dodatni wynik jest rezultatem nieswoistych reakcji krzyżowych, a nie przebytego zakażenia SARS-CoV-2
Należy jednak pamiętać, że nie u wszystkich występują objawy kliniczne, wiec sam brak objawów nie wyklucza przebytej infekcji.
Nawet przy braku 100% dokładności testu wyniki uzyskane w projekcie pozwolą badaczom na oszacowanie, jak duża część populacji przeszła już zakażenie wirusem SARS-CoV-2.
Dodatni wynik badania przeciwciał nie może być pewnym potwierdzeniem, że dana osoba chorowała na COVID-19 dlatego ważne jest, aby nadal postępować zgodnie z aktualnymi zaleceniami dotyczącymi stosowania środków ochrony przed zakażeniem (noszenie maseczek, częste mycie rąk, dystansowanie społeczne).
Pozytywny wynik testu (obecność przeciwciał IgG) nie oznacza pewnej ochrony przed powtórnym zakażeniem, wskazuje jednak na przebycie zakażenia wirusem SARS-CoV-2 w przeszłości. Obecnie nadal nie ma naukowych dowodów na to, że przeciwciała obecne we krwi chronią przed powtórnym zakażeniem, szczególnie w sytuacji, gdy pojawiają się nowe warianty wirusa, różniące się od tych, które wywołały wcześniejsze zakażenie.
Tak, osoby, które zostały już zaszczepione przeciwko COVID-19 jedną lub dwoma dawkami szczepionki, nadal mogą brać udział w badaniu. Odpowiedzi na pytania ankiety pozwolą ocenić, jaka część populacji została już uodporniona dzięki szczepionce, a jaka część posiada przeciwciała na skutek zakażenia.
Udział w badaniu OBSER-Co nie powinien w żaden sposób opóźniać wyznaczonego terminu szczepienia. Jeśli ankieta telefoniczna będzie przeprowadzona tuż przed wyznaczoną datą podania pierwszej dawki szczepionki, na badanie krwi należy zgłosić się w terminie najbliższym szczepienia – w pierwszych dniach po podaniu pierwszej dawki szczepionki nie spodziewamy się wykrycia przeciwciał poszczepiennych, dodatni wynik badania będzie wskazywał na wcześniejszy kontakt z wirusem SARS-CoV-2. Jeśli opisana sytuacja będzie dotyczyła drugiej dawki szczepionki, we krwi osoby badanej powinny już być obecne przeciwciała wytworzone po podaniu pierwszej dawki szczepionki.
W czasie rozmowy telefonicznej kwalifikującej do badania ankieterzy Instytutu badawczego IPSOS proszą o podanie daty urodzenia oraz miejsca zamieszkania (miejscowość, powiat) i przydzielają kod uprawniający do badania krwi w punkcie pobrań.
Na tym etapie badania dane osobowe nie są wymagane, zbierane są jedynie dane pozwalające na przyporządkowanie osoby ankietowanej do grupy o określonych cechach demograficzno-geograficznych.
Dopiero po zgłoszeniu się do punktu pobrań Diagnostyki niezbędne jest podanie danych osobowych w celu rejestracji, uzyskania zgody na udział w badaniu oraz przede wszystkim w celu wydania wyniku badania pacjentowi.
Przetwarzanie danych osobowych odbywa się tylko na etapie wykonywania badań diagnostycznych (wynik jest przekazywany osobie badanej) i następuje za zgodą pacjenta. Do punktu pobrań należy zabrać ze sobą dokument potwierdzający tożsamość.
Analiza danych ankietowych w powiązaniu z wynikami badań laboratoryjnych będzie przeprowadzona z zachowaniem anonimowości, z wykorzystaniem danych o wieku, płci i miejscu zamieszkania uzyskanych w czasie badania ankietowego, jedynie w celach naukowych.
Uzyskanie dodatniego (+) wyniku badania całkowitych przeciwciał anty-HAV (IgM lub/i IgG, bez rozróżniania klas przeciwciał) u osoby, u której w czasie pobierania krwi do badania nie występowały objawy wzw typu A, może świadczyć o przebyciu zakażenia wirusem HAV w przeszłości (np. bezobjawowe zakażenie w okresie dziecięcym) lub wcześniejszym szczepieniu przeciwko wzw typu A, rekomendowanym na przykład przed wyjazdem do krajów, w których zakażenia wirusem wzw typu A są częste, np. Egipt, Turcja, kraje azjatyckie.
W rzadkich przypadkach dodatni wynik badania anty-HAV total może świadczyć o świeżym zakażeniu HAV, w którym obecne są przeciwciała w klasie IgM, powstające w ostrej fazie zakażenia i utrzymujące się do 4–6 mies. Świeże zakażenie HAV można podejrzewać w połączeniu z objawami klinicznymi i/lub nieprawidłowymi wynikami badań wskazującymi na ostre zapalenie wątroby (głównie zwiększona aktywność ALT i AST ) i dla jego potwierdzenia należy wykonać dodatkowo oznaczenie przeciwciał anty-HAV w klasie IgM. Osoby z dodatnim wynikiem anty-HAV, u których wystąpiły objawy zakażenia powinny zwrócić się do lekarza.
Badanie anty-HAV u uczestników badania OBSER-CO 2 jest częścią badania epidemiologicznego pozwalającego ocenić, jaka część populacji polskiej miała kontakt z wirusem HAV. Przeciwciała anty-HAV w klasie IgG (po przebytym zakażeniu lub po szczepieniu) utrzymują się do końca życia. Osoby zdrowe uzyskujące dodatni wynik badania anty-HAV nie wymagają konsultacji lekarskiej ani dalszych badań.
• Ogólne zasady badania serologicznego w kierunku przeciwciał przeciwko SARS-CoV-2 (badania laboratoryjne w projekcie)
W odpowiedzi na zakażenie wirusem SARS-CoV-2 organizm uruchamia różne mechanizmy obronne. Jednym z nich jest wytworzenie przeciwciał przez komórki odpornościowe – limfocyty B, co nosi nazwę „odpowiedzi humoralnej”. Przeciwciała to białka produkowane przez limfocyty B. Na początku zakażenia limfocyty B „uczą się” jak wygląda wirus, by potem wytwarzać swoiste, czyli „szyte na miarę” przeciwciała, które łącząc się z wirusem nie pozwalają mu wejść do komórki. Przeciwciała w wynikach badań i w pracach medycznych oznacza się symbolem Ig (od angielskiej nazwy „immunoglobulin”). Ponieważ limfocyty muszą nauczyć się wirusa, zaczynają produkować przeciwciała z pewnym opóźnieniem, najpierw przeciwciała wczesne, w klasie M i A (oznaczane IgM, IgA). Wczesne przeciwciała są zastępowane przeciwciałami w klasie G (ozn. IgG).
Po pewnym czasie, jeśli organizm nie ma kontaktu z wirusem, przeciwciała IgG zaczynają zanikać. Obecnie nie do końca znany jest jeszcze okres utrzymywania się przeciwciał IgG przeciw SARS-CoV-2. Po 3-4 miesiącach poziom przeciwciał zaczyna się obniżać, ale jak się obecnie uważa u większości osób utrzymują się one co najmniej 6-8 miesięcy od zakażenia. Wykonując więc test w kierunku przeciwciał IgG można stwierdzić, czy ktoś był zakażony SARS-Cov-2. W późniejszym okresie, nawet jeśli nie można już wykryć przeciwciał, pozostają nadal tzw. komórki pamięci – czyli „uśpione” limfocyty B. Jeśli dojdzie do ponownego kontaktu z wirusem, pozwalają one na szybsze wytworzenie przeciwciał niż przy pierwszej infekcji (nie muszą już przechodzić etapu uczenia się).
Źródło: opracowane na podstawie ECDC. Immune responses and immunity to SARS-CoV-2. https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/latest-evidence/immune-responses; Iyer AS, et al. Persistence and decay of human antibody responses to the receptor binding domain of SARS-CoV-2 spike protein in COVID-19 patients. Sci Immunol. 2020 Oct 8;5(52):eabe0367. doi: 10.1126/sciimmunol.abe0367.; Frauke M. et al. Longitudinal Serological Analysis and Neutralizing Antibody Levels in Coronavirus Disease 2019 Convalescent Patients, The Journal of Infectious Diseases, Volume 223, Issue 3, 1 February 2021, Pages 389–398, https://doi.org/10.1093/infdis/jiaa659
Oprócz przeciwciał organizm dysponuje też mechanizmami odpowiedzi nieswoistej, które nie wymagają „uczenia się” wirusa, oraz mechanizmami odpowiedzi komórkowej. Odpowiedź komórkowa zależy od innych limfocytów – limfocytów T. Niektóre limfocyty T mają zdolność rozpoznawania i zabijania zainfekowanych komórek, a inne „koordynują” odpowiedź immunologiczną. Nasz organizm najprawdopodobniej potrzebuje wszystkich tych elementów, uruchomionych w odpowiednim czasie, by skutecznie zwalczyć infekcję.
Badanie laboratoryjne pozwalające na wykrycie obecności przeciwciał przeciwko SARS-CoV-2 we krwi badanej osoby to zasadniczy element realizowanego projektu „Ogólnopolskie Badanie Seroepidemiologiczne COVID-19: OBSER-CO”.
Celem projektu jest określenie, jaka część populacji uległa zakażeniu wirusem SARS-CoV-2 oraz jaki odsetek przypadków jest rozpoznawany i rejestrowany.
Badania prowadzone od początku trwania pandemii wskazują, że ok 20-30% wszystkich zakażeń wirusem SARS-CoV-2 może przebiegać w sposób bezobjawowy lub z wystąpieniem tylko łagodnych objawów, Dodatkowo wiele osób nawet z typowymi objawami nie została zbadana w kierunku COVID-19. Dlatego część osób może nie wiedzieć o przebytym zakażeniu.
Potwierdzeniem przebytego lub trwającego zakażenia jest obecność we krwi przeciwciał wytwarzanych przez organizm zakażonej osoby w odpowiedzi na zetknięcie się z wirusem (z antygenem wirusa). (Patrz pytanie: „Jak organizm broni się przed wirusem SARS-CoV-2)
Do wytworzenia przeciwciał dochodzi również w następstwie szczepienia przeciwko COVID-19 – obecność przeciwciał anty-SARS-CoV-2 po szczepieniu jest potwierdzeniem skuteczności szczepionki.
Przeciwciała odgrywają istotną rolę w zwalczaniu infekcji i ochronie przed powtórnym zakażeniem. Są wytwarzane nawet jeśli w trakcie infekcji objawy nie wystąpiły lub były słabo nasilone. Zdarza się, że niektóre osoby (np. w immunosupresji, tj. przy osłabionej lub zahamowanej aktywności układu odpornościowego) nie wytwarzają przeciwciał pomimo potwierdzenia obecności wirusa SARS-CoV-2 innym badaniem.
Przeciwciała przeciw wirusowi SARS-CoV-2 są produkowane najwcześniej po kilku – kilkunastu dniach od początku objawów, z tego powodu badanie przeciwciał nie może być stosowane w celu potwierdzenia aktywnej/ trwającej infekcji COVID-19, a pobranie krwi do badania przeciwciał w zbyt wczesnym okresie od początku choroby może skutkować uzyskaniem wyniku ujemnego.
Dostępne w tej chwili w Europie szczepionki pomimo różnic w konstrukcji, wywołują odpowiedź immunologiczną tylko przeciwko jednemu białku wirusa – białku S. Po naturalnej infekcji powstaje mieszanina przeciwciał przeciwko różnym białkom wirusa. Używane testy najczęściej wykrywają przeciwciała przeciwko białku S i/lub przeciwko białku N wirusa. Jeśli więc test wykrywa tylko przeciwciała przeciwko białku N to nie wykryje on w ogóle przeciwciał poszczepiennych, nawet jeśli szczepionka zadziała bardzo dobrze.
Żeby odróżnić odpowiedź poszczepienną od odpowiedzi po infekcji naturalnej należy wykonać dwa testy – jeden, który wykrywa przeciwciała przeciw białku S, a drugi – przeciw białku N.
Z upływem czasu poziom przeciwciał wytworzonych po kontakcie z wirusem SARS-CoV-2 zaczyna stopniowo spadać, po ok. 6 miesiącach od zakażenia przeciwciała mogą być już niewykrywalne we krwi.
Spadek poziomu przeciwciał nie oznacza jednak utraty ochrony przed zakażeniem, ponieważ wytworzenie przeciwciał jest tylko jedną z linii działania układu odpornościowego (powstaje również odpowiedź komórkowa i tzw. pamięć immunologiczna).
Obecnie dostępnych jest wiele różnych rodzajów testów pozwalających wykryć obecność przeciwciał anty-SARS-CoV-2 – zarówno tych, które pojawiają się w krótkim czasie od początku objawów (przeciwciała klasy IgM i IgA) jak i w fazach późniejszych (przeciwciała klasy IgG). Ogólnie testy wykrywające przeciwciała określa się mianem testów (badań) serologicznych. Testy te działają w oparciu o różne metody analityczne: ELISA, chemiluminescencję lub immunochromatografię z przepływem bocznym (tzw. szybkie testy kasetkowe). Najnowsze generacje testów serologicznych pozwalają na oznaczanie ilościowe poziomu przeciwciał, co pozawala na śledzenie dynamiki poziomu przeciwciał w zależności od czasu, jaki minął od momentu zakażenia.
W „Ogólnopolskim Badaniu Seroepidemiologicznym COVID-19: OBSER-CO” przeciwciała będą oznaczane przy użyciu ilościowego testu immunoenzymatycznego ELISA, wszystkie osoby włączone do badania będą miały wykonane badanie tym samym testem (jednego producenta).