Polska jest jednym z pięciu pierwszych państw na świecie, które uzyskały certyfikat WHO Validation of Trans Fat Elimination, za wdrożenie programu REPLACE na rzecz obniżania tłuszczy trans. Docenione zostały działania Polski w obszarze spełnienia wymagań we wdrażaniu programu REPLACE, który zakłada całkowite wyeliminowanie tłuszczów częściowo utwardzonych, które są głównym źródłem powstających przemysłowo tłuszczów trans (i-TFA), z zasobów żywności na całym świecie i zastępowanie ich olejami roślinnymi, z wyjątkiem olejów tropikalnych (palmowego i kokosowego).
Certyfikat dla Polski odebrali przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia oraz przedstawiciel Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego, podczas oficjalnej uroczystości w siedzibie WHO w Genewie.
„Izomery trans kwasów tłuszczowych (TFA, tłuszcze trans) są uznanym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym m.in. niedokrwiennej choroby serca, udaru, a także cukrzycy typu II oraz szeregu innych pozakardiologicznych zaburzeń stanu zdrowia. Ich naturalnym źródłem jest mleko i mięso zwierząt przeżuwających, jednak to częściowo utwardzone tłuszcze roślinne wprowadzają do naszej diety dodatkowe ilości TFA i to zawartość tych ostatnich powinna być w żywności obniżana. Ich pobranie z diety powinno być tak małe, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie, która zapewnia właściwą wartość odżywczą.” – mówi Profesor NIZP PZH-PIB dr hab. n. farm. Hanna Mojska.
W związku z ich niekorzystnym działaniem na zdrowie człowieka, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła 6-stopniowy plan działań o akronimie „REPLACE”. Akronim „REPLACE” pochodzi od pierwszych liter głównych obszarów działania programu: Review, Promote, Legislate, Assess, Create, Enforce.
Polska podjęła działania w zakresie:
Review (Przegląd danych dotyczących głównych źródeł i-TFA w żywności oraz identyfikacja produktów, które są źródłem i-TFA w diecie). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB od wielu lat prowadzi badania naukowe, w tym analityczne, nad zawartością TFA w żywności.
Elektroniczna baza danych o zawartości TFA w produktach spożywczych dostępnych na polskim rynku znajduje się na stronie: https://izomery.pzh.gov.pl/
Promote (Działania promocyjne). Szerokie informowanie społeczeństwa, w tym m.in. pracowników ochrony zdrowia, nauczycieli, przedstawicieli przemysłu nt. szkodliwego działania TFA na zdrowie człowieka i możliwości ograniczania ich zawartości w żywności i diecie, poprzez zastępowanie częściowo utwardzonych tłuszczów roślinnych olejami roślinnymi, z wyjątkiem olejów tropikalnych (kokosowy i palmowy). Działania te są prowadzone m.in. poprzez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, artykuły w czasopismach naukowych i popularnonaukowych, wykłady i prezentacje na konferencjach naukowych, szkolenia, rozpowszechnianie informacji o dostępności danych o zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności w e-Bazie.
Legislate (Działania legislacyjne). Obejmują obowiązujące w Polsce następujące przepisy prawne: Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/649 z dnia 24 kwietnia 2019 r., które wprowadza maksymalną dopuszczalną zawartość tłuszczów trans innych niż te pochodzenia zwierzęcego, na poziomie 2 g/100g tłuszczu we wszystkich produktach spożywczych oraz Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 września 2015 r., które wprowadza maksymalną dopuszczalną zawartość TFA na poziomie 3% całkowitej zawartości kwasów tłuszczowych w preparatach do początkowego i w preparatach do dalszego żywienia niemowląt.
Assess (Ocena i monitorowanie). Prowadzone są badania analityczne zawartości TFA w wytypowanych produktach, a dane wprowadzane są do elektronicznej bazy danych zawartości izomerów trans w żywności (e-Baza), która jest na bieżąco aktualizowana. Obecnie w e-Bazie znajdują się dane dotyczące TFA dla blisko 1200 produktów spożywczych należących do 9 kategorii żywności. Badania są realizowane przez NIZP PZH – PIB.
Create (Rozpowszechnianie wiedzy) Realizacja inicjatywy
z obszaru rozpowszechniania wiedzy o negatywnym wpływie TFA na zdrowie człowieka. Aktualizowanie Norm żywienia dla populacji Polski, prowadzenie szkoleń nt. TFA, publikacja oryginalnych wyników badań.
Enforce (Egzekwowanie). Badania w ramach urzędowej kontroli i monitoringu żywności są koordynowane przez Główny Inspektorat Sanitarny. Co roku badane są preparaty do początkowego żywienia niemowląt i preparaty do dalszego żywienia niemowląt oraz wybrane grupy produktów np. produkty typu fast food, wyroby cukiernicze, wyroby ciastkarskie, które mogą stanowić potencjalne źródło i-TFA w diecie. W latach 2004-2022 urzędową kontrolą i monitoringiem żywności w kierunku TFA objęto łącznie ponad 1200 różnych produktów spożywczych.
