Wirus Zika zaliczany jest do rodziny Flaviviridae, rodzaju Flavivirus w skład którego wchodzi około 65 różnych, spokrewnionych ze sobą genetycznie i antygenowo wirusów.

1. Wektor

Wektorem, w którym namnaża się wirus Zika, są stawonogi, komary rodzaju Aedes . Są one również wektorami dla innych wirusów np.: wirusa żółtej gorączki, wirusa Dengue, wirusa Chikungunya, wirusa Zachodniego Nilu i wielu innych. Ze stawonogów zakażenie jest przenoszone na kręgowce.

Komar Aedes aegypti występujący w regionach tropikalnych i subtropikalnych jest wektorem dla wirusów żółtej gorączki, Dengue, Chikungunya, i innych. W Europie komar ten występuje przede wszystkim na wybrzeżu Morza Czarnego.

Drugi z komarów, Aedes albopictus, nazywany komarem azjatyckim lub tygrysim, jest wektorem dla około 20 arbowirusów, w tym dla wirusa żółtej gorączki, wirusa Dengue, wirusa Chikungunya, wirusa Zachodniego Nilu, wirusa japońskiego zapalenie mózgu typu B, wirusów wschodniego, zachodniego i wenezuelskiego końskiego zapalenia mózgu. Komar ten jest dosyć odporny na niskie temperatury – w Japonii jego obecność stwierdzano na obszarach gdzie izoterma wynosiła +12°C.

W XX wieku ekspansję tego komara zaobserwowano na całym świecie, a w latach 70-tych również w Europie, na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

Tereny w Europie, na których wykryto obecność komarów Aedes aegypti i Aedes albopictus można znaleźć na stronach ECDC:

http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/vectors/vector-maps/Pages/VBORNET_maps.aspx.

2. Historia ekspansji zakażeń wirusem Zika:

• wykryty na terenie Ugandy w 1947r.;
• do 2006r. obecny na terenach tropikalnych Afryki i Południowo-Wschodniej Azji;
• w 2007r. epidemia na wyspie Yap, potem ekspansja na inne wyspy Pacyfiku;
• w 2015r. – wirus dotarł do Ameryki Południowej;

3. Charakterystyka zakażeń wirusem Zika:

• okres inkubacji choroby 3-12 dni od ukąszenia komara;
• 60-80% zakażeń ma charakter bezobjawowy;
• w przypadku wystąpienia objawów najczęściej są nimi: gorączka, wysypka grudkowa, bóle stawów/mięśni, bóle głowy, zapalenia spojówek. Objawy te trwają zazwyczaj około 2-7 dni;
• Nie ma swoistego leczenia ani nie istnieje szczepionka;
• Najlepszą ochroną jest zapobieganie ukąszeniom przez komary;
• zakażenia płodu – jeśli do zakażenia wirusem Zika dojdzie w czasie ciąży, może zostać ono przekazane dziecku. Najnowsze dane potwierdzają możliwość zakażenia płodu przez wirusa Zika (wykryto materiał genetyczny wirusa w wodach płodowych). W wyniku zakażenia płodu może dojść do zmian, które objawiają się małogłowiem u noworodków. W Brazylii odnotowano ponad 6000 przypadków urodzeń z małogłowiem, co stanowi 10-krotny wzrost w porównaniu do lat poprzednich, kiedy nie obserwowano na tym terenie zakażeń wirusem Zika;
• prawdopodobny jest również związek między zakażeniem wirusem Zika a syndromem Guillain-Barré;
• do zakażenia dochodzi w wyniku ukąszenia przez zakażonego komara;
• potwierdzono także możliwość zakażenia drogą krwi (transfuzja krwi) oraz poprzez kontakty seksualne (wirus utrzymuje się w nasieniu nawet przez 3 tygodnie – 2 miesiące);

W polskim w systemie krwiodawstwa ze względów bezpieczeństwa przeprowadzany jest wywiad z dawcą krwi przed każdym pobraniem i dawca powracający z dalekiej podróży jest proszony o zgłoszenie się w późniejszym terminie.

4. Diagnostyka zakażeń wirusem Zika w NIZP-PZH: 

Obecnie w NIZP-PZH wykonujemy badania serologiczne:

• krew należy pobrać nie wcześniej niż 10-14 dni od zakażenia czyli ukąszenia przez komara;
• oznaczane są przeciwciała w 2 klasach: IgM oraz IgG przeciw białku NS1;
• przeciwciała, w zależności od klasy, można wykryć w surowicy nawet po 6-12 miesiącach, ale nie wcześniej niż 7-10 dni od zakażenia;
• jeśli wynik badania będzie niejednoznaczny (patrz punkt 5. Problemy diagnostyczne) może być konieczne wykonanie drugiego badania próbki surowicy pobranej w odstępie 2-3 tygodni;
• Koszt badania wynosi 510 zł (badanie w obu klasach przeciwciał).

Opłatę za badanie prosimy przelać na konto:

Bank PKO BP S.A. nr 98 1020 1042 0000 8302 0200 8027
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego- Państwowy Zakład Higieny
Chocimska 24
00-791 Warszawa

W tytule należy podać imię i nazwisko pacjenta oraz numer badania /ew. kierunek badania (np. Anna Kowalska – badanie w kierunku wirusa Zika)

• Badania są wykonywane w godzinach pracy NIZP-PZH czyli poniedziałek – piątek 8.00-15.35;
• Istnieje możliwość pobrania próbki krwi w NIZP-PZH od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00-11:00. Pacjent nie musi być na czczo;
• Wskazane jest skierowanie lekarskie – pacjent zawsze powinien skonsultować wynik badania diagnostycznego z lekarzem;
• Można także przesłać pocztą pobraną próbkę surowicy:

Do badań serologicznych należy pobrać jałowo ok. 3-5 ml krwi, następnie ją odwirować, oddzielić surowicę krwi, próbkę opisać, opakować zgodnie z zaleceniami i przesłać surowicę wraz z wypełnionym formularzem zlecenia na adres:

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny
Zakład Wirusologii
Chocimska 24
00-791 Warszawa 

Transport może odbywać się w okresie zimy temperaturze pokojowej, ale próbka musi być odpowiednio opakowana i opisana. W lecie należy zadbać o utrzymanie temperatury nie wyższej niż 23°C.

• Formularz Zlecenia badania oraz zasady pobierania próbek do badań wirusologicznych oraz Zasady dostarczania próbek do NIZP-PZH i Zasady opakowania i opisania próbki znajdą Państwo na stronie: https://www.pzh.gov.pl/nasza-oferta/badania-diagnostyczne/ w części dotyczącej badań w Zakładzie Wirusologii NIZP-PZH

• w NIZP-PZH wykonujemy także badania serologiczne w kierunku zakażeń wirusem Dengue, wirusem Chikungunya – występujących na tym samym terenie co wirus Zika, przenoszonych przez te same komary i wywołujących podobne objawy. Są to osobne badania ale można je wykonać z tej samej próbki surowicy – o ile będzie dostateczna objętość surowicy.

5. Problemy diagnostyczne związane z wykrywaniem zakażenia wirusem Zika

1. Badania serologiczne

• Zbyt wcześnie pobrana próbka krwi – organizm człowieka musi mieć czas na wytworzenie odpowiedzi na zakażenie. Próbki powinny być pobrane 10-14 dni od momentu zakażenia;
• wyniki badań serologicznych czasami są trudne do interpretacji, ponieważ występują reakcje krzyżowe w obrębie flawiwirusów – w Polsce jest to ważny problem z uwagi na endemiczne występowanie wirusa kleszczowego zapalenia mózgu (kzm), który także jest flawiwirusem. Problem reakcji krzyżowych dotyczy głównie testów wykrywających przeciwciała skierowane przeciw antygenom strukturalnym flawiwirusów;
• najbardziej gatunkowo swoiste wyniki otrzymuje się gdy wykrywane są przeciwciała skierowane przeciwko białku NS1;

1. Metody detekcji molekularnej materiału genetycznego wirusa – obecnie w NIZP-PZH trwają prace nad wprowadzeniem testu RT-PCR ukierunkowanego na wykrywanie matriału genetycznego wirusa Zika.

• Krew – materiał genetyczny wirusa można wykryć tylko w pierwszych dniach po zakażeniu, maksimum do 7 dnia. Oznacza to, że w przypadku długiego okresu inkubacji (np. 12 dni), nawet w pierwszym dniu wystąpienia objawów choroby, badanie krwi metodami biologii molekularnej może nie potwierdzić zakażenia;
• Mocz, nasienie – wirus utrzymuje się dłużej i wówczas możliwe jest jego wykrywanie metodami biologii molekularnej. Niestety obecnie nie wiadomo czy u wszystkich pacjentów i jak długo (3 tygodnie – 2 miesiące) wirus utrzymuje się w nasieniu i /lub moczu.

Prezentacje przygotowane przez naszych specjalistów nt. komarów występujących w Polsce oraz informacji nt. wirusa Zika

• Prezentacja Dr Aleksandra Gliniewicz (36 pobrań )
• dr Pancer prof Gut Co wiemy o wirusie Zika? (30 pobrań )
• ECDC: http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/zika_virus_infection/Pages/index.aspx
• WHO: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/zika/en
• CDC http://www.cdc.gov/zika/