Od katastrofy w Czarnobylu na Ukrainie, 26 kwietnia 2023 roku minęło 37 lat. W rezultacie wybuchu reaktora wyludniony region Czarnobyla był bezpośrednio narażony na promieniowanie jonizujące przez wiele lat. Wiele prac naukowych koncentrowała się na identyfikacji związków między poziomami promieniowania a liczebnością, rozmieszczeniem i tempem mutacji roślin i zwierząt. Jednak znacznie mniej wiadomo o społecznościach drobnoustrojów w tym dotkniętym katastrofą nuklearną regionie.
Istnieje kilka publikacji na temat występowania patogenów odkleszczowych w skażonym regionie, jednak informacje w nich zawarte bywają sprzeczne. Trudno stwierdzić czy uzyskane wyniki badań są przypadkowe czy charakterystyczne dla kleszczy żyjących na radioaktywnych terenach Czarnobyla.
Zbadano kleszcze I. ricinus i Dermacentor reticulatus zebrane w CEZ (Czarnobylska Strefa Wykluczenia (CEZ)). Sprawdzono u nich występowanie DNA Borrelia burgdorferi sensu lato i innych odzwierzęcych czynników chorobotwórczych. Metodą PCR przebadano 260 osobników dorosłych kleszczy I. ricinus i 100 osobników D. reticulatus. Oznaczano u nich występowanie DNA Anaplasma phagocytophilum, Babesia spp., Bartonella spp., Borrelia burgdorferi s.l., Francisella tularensis i/lub Rickettsia spp. Odsetek zakażonych kleszczy porównano z wynikami uzyskanymi w ten sam sposób, ale na kleszczach złowionych dla porównania w Kijowie. Istotne różnice zaobserwowano dla Rickettsia raoultii u kleszczy D. reticulatus (odpowiednio 53,0% vs. 35,7%; p < 0,05) oraz dla Bartonella spp. u kleszczy I. ricinus (8,1% vs. 2,7%; P < 0,05). (Rogovskyy AS, et al. 2019).
Kilka lat wcześniej, w 2012 roku Movila i współpracownicy przeprowadzili badania na próbkach kleszczy zdjętych z roślinności i dużych dzikich ssaków. Stanowiska z których pobierano materiały miały wartości promieniowania jonizującego 0,76, 1,91 i 4,50 mSv/h. Znajdowały się w Poleskim Państwowym Rezerwacie Radio-Ekologicznym w strefie katastrofy jądrowej w Czarnobylu. Łącznie z roślinności zebrano 122 kleszczy. Wśród zebranych kleszczy, Dermacentor reticulatus był zdecydowanie najliczniejszym gatunkiem (99,2%), kleszcze Ixodes ricnus stanowiły tylko 0,8% i występowały tylko w obszarze o najniższym promieniowaniu (0,76 mSv/h).
Te badania wstępne wskazywały na dominację kleszczy Dermacentor reticulatus w CEZ; Kleszcze innych gatunków, takie jak Ixodes ricinus, były zaskakująco rzadkie, nawet w siedliskach, w których powinny być stosunkowo powszechne.
Jeszcze wcześniej pojawiły się prace G. Karbowiaka i T. Chmielewskiego w 2010 r. i G. Karbowiaka w 2014 r. wskazujące, że częstość występowania zakażenia R. raoultii wśród kleszczy D. reticulatus (68,42–74,07%) jest znacznie wyższa w CEZ niż w innych regionach. W poprzednch badaniach stwierdzono także, że częstość występowania DNA A. phagocytophilum w CEZ jest wysoka i głównie związana z kleszczami Ixodes, a rzadko z kleszczami D. reticulatus. Częstość występowania zakażenia Babesia canis, również przenoszonego przez tego kleszcza, mieściła się w normalnym zakresie.
Badania dotyczące wpływu promieniowania na kleszcze żyjące w obszarze CEZ wymagają dalszych analiz. Dotychczas ujawniły one jedynie różnice pod względem ilości zakażonych poszczególnymi patogenami kleszczy na terenach od lat pozbawionych działalności człowieka. Potwierdzają także ich zdolność do utrzymania się na terenach po katastrofie nuklearnej.
Piśmiennictwo:
Rogovskyy AS, Threadgill DW, Akimov IA, Nebogatkin IV, Rogovska YV, Melnyk MV, Rogovskyy SP. Borrelia and Other Zoonotic Pathogens in Ixodes ricinus and Dermacentor reticulatus Ticks Collected from the Chernobyl Exclusion Zone on the 30th Anniversary of the Nuclear Disaster. Vector Borne Zoonotic Dis. 2019 Jul;19(7):466-473. doi: 10.1089/vbz.2018.2318. Epub 2019 May 21. PMID: 31112094.
Movila A, Deriabina T, Morozov A, Sitnicova N, Toderas I, Uspenskaia I, Alekhnovici A. Abundance of adult ticks (Acari: Ixodidae) in the Chernobyl nuclear power plant exclusion zone. J Parasitol. 2012 Aug;98(4):883-4. doi: 10.1645/GE-3131.1. Epub 2012 Apr 17. PMID: 22509958.
Karbowiak G, Slivinska K, Chmielewski T, Barszcz K, Tylewska-Wierzbanowska S, Werszko J, Szewczyk T, Wróblewski P. Rickettsia raoultii in Dermacentor reticulatus Ticks, Chernobyl Exclusion Zone, Ukraine, 2010. Emerg Infect Dis. 2016 Dec;22(12):2214-2215. doi: 10.3201/eid2212.160678. Epub 2016 Dec 15. PMID: 27442796; PMCID: PMC5189152.
Karbowiak G, Vichová B, Slivinska K, Werszko J, Didyk J, Peťko B, Stanko M, Akimov I. The infection of questing Dermacentor reticulatus ticks with Babesia canis and Anaplasma phagocytophilum in the Chernobyl exclusion zone. Vet Parasitol. 2014 Aug 29;204(3-4):372-5. doi: 10.1016/j.vetpar.2014.05.030. Epub 2014 May 27. PMID: 24953751.
