Analiza danych o działaniach zdrowia publicznego powinna być podstawą tworzenia polityk zdrowotnych, nie tylko na poziomie poszczególnych krajów, ale także większych regionów. Szeroki dostęp do danych i możliwość ich porównywania w dłuższej perspektywie mogą z całą pewnością poprawić stan zdrowia całych populacji.
Zdrowie publiczne to dziedzina nauki i praktyki. Dąży do zapobiegania chorobom, wydłużania życia oraz poprawy jego jakości w populacji. Tym różni się od medycyny, że działania swe kieruje do grup społecznych a nie pojedynczego pacjenta. Do podstawowych zadań zdrowia publicznego należą m.in. monitorowanie sytuacji zdrowotnej społeczeństwa, promocja zdrowia oraz profilaktyka chorób. W celu poprawy zdrowia ludności zaleca się równoczesne prowadzenie działań promocji zdrowia i profilaktyki chorób. Promocja zdrowia odnosi się do różnorodnych czynników warunkujących zdrowie, tworzenia środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu oraz zmniejszania istniejących społecznych nierówności w zdrowiu. Profilaktykę chorób definiuje się jako działania, które zapobiegają ich wystąpieniu. Obejmuje ona m.in. takie działania jak szczepienia ochronne, edukację zdrowotną, wczesne wykrywanie chorób czy kontrola czynników ryzyka chorób. Jednym z największych problemów specjalistów zajmujących się zdrowiem publicznym jest ocena skuteczności podejmowanych w tym obszarze działań.
Po pierwsze: dane
„Po pierwsze, muszą istnieć dowody naukowe na to, że każde zalecane badanie lub procedura lecznicza jest skuteczny w zmniejszaniu zachorowalności lub śmiertelności; po drugie, korzyści medyczne muszą przewyższać ryzyko; po trzecie, koszt każdego podjętego działania musi być rozsądny w porównaniu z oczekiwanymi korzyściami i wreszcie, muszą być one praktyczne i wykonalne” – napisał w 1980 roku w wytycznych American Cancer Society dotyczących badań przesiewowych na raka David M. Eddy, amerykański lekarz i analityk opieki zdrowotnej – twórca terminu „medycyna oparta na faktach (Evidence Based Medicine, EBM) i niekwestionowanego dziś modelu, w którym analiza danych stanowi pierwszy krok w podejmowaniu działań zdrowia publicznego.
Medycyna oparta na faktach to praktyka, w której podejmowanie decyzji np. o rodzaju zastosowanej terapii, opiera się na wynikach badań naukowych, a nie wyłącznie na przekonaniach czy zwyczajach. Termin odnosi się jednak nie tylko do tworzenia wytycznych dotyczących leczenia, ale także do podejmowania decyzji związanych ze zdrowiem publicznym. Celem jest wykorzystanie najlepszej dostępnej wiedzy jako podstawy projektowania polityki zdrowotnej.
Warunkiem osiągnięcia tego celu jest dostęp do dobrej jakości danych. Dlatego gromadzenie, analiza i rozpowszechnianie wyników badań i statystyk zdrowotnych są tak istotne. Dane tego typu mogą być wykorzystywane np. do monitorowania zachorowalności, przewidywania zagrożeń (np. epidemii), ale także do planowania programów zdrowotnych (np. szczepień ochronnych, wczesnego wykrywania chorób czy edukacji zdrowotnej), ustalania priorytetów polityki zdrowotnej, wspierania rozwoju badań klinicznych itp.
Problem z definicją
Możliwość porównywania danych uzyskanych na poziomie poszczególnych krajów mogłaby wspomóc planowanie działań mających na celu poprawę stanu zdrowia populacji nie tylko na poziomie krajowym, ale także europejskim. W Europie brak jest spójnego systemu informacji o zdrowiu publicznym. Jest kilka przyczyn takiego stanu.
Analiza danych zamieszczonych na portalach przez 109 instytucji ( przede wszystkim urzędów i ministerstw zajmujących się zdrowiem) z 27 państw Unii Europejskiej pokazuje, że termin zdrowie publiczne jest w Europie definiowany w bardzo różnorodny sposób. Różnice te odzwierciedla podejście do zarządzania tą dziedziną nauki i praktyki. W części krajów zdrowie podlega ministerstwom, w których kompetencjach leżą także inne dziedziny życia społeczno-gospodarczego. W 12 państwach UE (m.in. w Finlandii, Francji i Szwecji) istnieją ministerstwa łączące zdrowie z polityką społeczną, w kilku innych – ze sportem, rodziną i sprawami wewnętrznymi. Ewenementem są na tym tle Węgry, ponieważ w 2012 roku większość departamentów węgierskiego Ministerstwa Zdrowia została włączona do nowopowstałego Ministerstwa Zasobów Ludzkich, a Ministerstwo Zdrowia zostało zlikwidowane.
Termin „zdrowie publiczne” pojawia się w zakresie obowiązków 17 z 27 ministerstw. Jedynie w 14 z nich istnieją jednak odrębne departamenty odpowiedzialne za zdrowie publiczne.
Brak efektów
Niespójność w podejściu do kwestii zdrowia publicznego ma wpływ na jakość dostępnych danych i ich przydatność w projektowaniu polityk zdrowotnych. Statystyki krajowe, tylko w 14 z 27 analizowanych państw mają ściśle wydzieloną kwestię zdrowotną.
Wszystkie ministerstwa z 27 krajów wziętych pod uwagę, publikują na swoich portalach informacje dotyczące działań promocji zdrowia i profilaktyki chorób. Niestety, jakość tych danych budzi liczne zastrzeżenia, ponieważ zazwyczaj mają one bardzo ogólny charakter. Programy promocji zdrowia i profilaktyki chorób są opisywane na portalach ministerstw lub instytutów, ale w 90 z nich podawane informacje dotyczą jedynie: liczby odbiorców, kosztów, rodzaju świadczeń/usługi oraz spodziewanych efektów. Brak natomiast danych, które służyłyby ocenie skuteczności wdrożonych działań.
W ministerialnych bazach zamieszczonych na portalach internetowych można też odnaleźć ogólne informacje dotyczące zdrowia populacji (np. główne przyczyny zgonów, zachowania ryzykowne dla zdrowia – np. konsumpcja alkoholu, oczekiwana długość życia, wydatki na zdrowie, liczba personelu medycznego itp.).
Nie istnieje więc niestety możliwość porównywania danych z poszczególnych krajów w procesie planowania i realizacji programów zdrowotnych, np. profilaktyki chorób czy promocji zdrowia, ponieważ w publikowanych informacjach brak jest danych o efektywności podejmowanych działań.
Autorzy: K. Lewtak, D. Cianciara, M. Piotrowicz, L. Sugay, A. Rutyna
